(ως παράδειγμα χρησιμοποιείται η κατασκευή της νέας πλατείας Ι.Ν Αγίου Μαξίμου Γραικού σχεδιασμένη με βιοκλιματικά κριτήρια).
Με αφορμή τη δημιουργία μιας νέας πλατείας απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Μαξίμου Γραικού στην περιοχή του τριγώνου της Άρτας που ήδη έχει ξεκινήσει να κατασκευάζει ο Δήμος Αρταίων, παρουσιάζω στη συνέχεια μια εντελώς διαφορετική πρόταση, μια εναλλακτική και φιλοπεριβαλλοντική λύση που ίσως αν επιλεγόταν σε αντίστοιχες μελλοντικές περιπτώσεις, να άλλαζε ριζικά το γνωστό γκρι τσιμεντοποιημένο τοπίο της πόλης μας.
Σήμερα είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα αναπλάσεων κοινοχρήστων χώρων τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο χώρο, βάσει των οποίων τα νέα έργα που κατασκευάζονται έχουν μελετηθεί με τις αρχές του περιβαλλοντικού (βιοκλιματικού) σχεδιασμού, ώστε να είναι φιλοπεριβαλλοντικά, περισσότερο εύχρηστα και αξιοποιήσιμα από τους πολίτες και να διασφαλίζουν την αειφορική διαχείριση των πόρων για τις μελλοντικές γενιές. Την αναγκαιότητα αυτή πλέον – που επιβάλλεται και από τις νέες κλιματικές συνθήκες που διαμορφώνονται στις πόλεις – έχουν ενστερνιστεί και εφαρμόζουν σχεδόν στην πλειονότητά τους τα μεγάλα μελετητικά γραφεία παντού στον κόσμο.
Δυστυχώς, ο δήμος Αρταίων δείχνει να έχει μια εμμονή σε κλασικές, συμβατικές λύσεις τεχνικών κατασκευών και έργων, που όχι μόνο δεν ακολουθούν τις σύγχρονες μεθόδους και επιστημονικές τάσεις αναπλάσεων κοινοχρήστων χώρων αλλά παραπέμπουν σε πρακτικές παλαιότερων δεκαετιών, συμβάλλοντας σε περαιτέρω τσιμεντοποίηση μιας μικρής επαρχιακής πόλης όπως η Άρτα.
Αναλύω στη συνέχεια: 1) την περίπτωση κατασκευής της πλατείας με τον τρόπο που επέλεξε ο δήμος και 2) με τον βιοκλιματικό τρόπο, για να γίνουν αντιληπτά τα παραπάνω.
1) Κατασκευή πλατείας Αγίου Μαξ. Γραικού σύμφωνα με τη μελέτη του δήμου Αρταίων.
Ο δήμος Αρταίων έδωσε στη δημοσιότητα στα τέλη του 2023 ένα σχέδιο της μελέτης βάσει της οποίας εγκρίθηκε και κατασκευάζεται σήμερα η πλατεία.
Η έκταση της πλατείας είναι 2,7 στρέμματα. Από τη μελέτη που ενέκρινε ο δήμος προκύπτει ότι οι χώροι της πλατείας καταλαμβάνονται:
α) Κατά 65% από σκληρές πλακοστρωμένες επιφάνειες.
β) Κατά 15% από επιφάνειες νερού (συντριβάνι).
γ) κατά 20% από επιφάνειες πρασίνου.
Από μια πρώτη ανάλυση της μελέτης προκύπτουν τα εξής στοιχεία:
Σύμφωνα με τον προσανατολισμό της πλατείας, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, αυτή δέχεται ανεμπόδιστο ηλιασμό συνεχώς από το πρωί ως τη δύση του ήλιου, στοιχείο που οδηγεί σε υπερθέρμανση των δομικών υλικών των εκτεταμένων σκληρών επιφανειών. Το γεγονός αυτό θα δημιουργήσει συνθήκες θερμικής δυσφορίας στους χρήστες του χώρου, ειδικά σε συνδυασμό με την εκπεμπόμενη από τα δομικά υλικά θερμότητα που θα συνεχίσει να αποδίδεται στο χώρο ακόμη και μετά τη δύση του ήλιου.
Η εκτεταμένη χρήση πλακοστρωμένων επιφανειών εμποδίζει τη διήθηση και συγκράτηση νερού από το έδαφος (αφού το απωθεί ταχύτατα), με αποτέλεσμα την συνεχή θέρμανση των εγκατεστημένων δομικών υλικών και κατ΄επέκταση του υπερκείμενου αέρα που έρχεται σε επαφή με αυτά.
Επιπλέον, η διάσπαρτη κατανομή του πρασίνου με μορφή παρτεριών και η διάταξη των δένδρων μόνο στις πλευρές της πλατείας, δεν εξασφαλίζουν την απαραίτητη σκίαση (που υπολογίζεται μόνο στο 10% του χώρου !!! ) ώστε να μετριάζεται η θερμική καταπόνηση υλικών και ανθρώπων.
Κατά συνέπεια, με τις υπάρχουσες κλιματικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, φοβάμαι ότι η χρήση της πλατείας το καλοκαίρι που κόσμος επιζητά να βρίσκεται σε ανοικτούς υπαίθριους χώρους, θα περιοριστεί μόνο σε ώρες μετά τη δύση του ήλιου.
2) Κατασκευή πλατείας Αγίου Μαξ. Γραικού στηριζόμενη στον βιοκλιματικό σχεδιασμό.
Η διαφορετική πρόταση που έχει στηριχθεί στις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού περιλαμβάνει κάλυψη του χώρου:
α) Κατά 60% από επιφάνειες πρασίνου.
β) Κατά 8% από επιφάνειες νερού (ρηχή λίμνη).
γ) κατά 32% από πλακοστρωμένες επιφάνειες.
με τις ακόλουθες διευκρινήσεις:
Επειδή ο δήμος επιθυμεί την ύπαρξη χώρου εκδηλώσεων, έγινε δεκτή αυτή η απαίτηση και προτείνεται στην πρόταση η κατασκευή πλακοστρωμένου χώρου με χαμηλή κερκίδα θεατών έκτασης 480 μ2 που περιβάλλεται από πέργκολες σκίασης, δένδρα και καλλωπιστικούς θάμνους.
Οι υπόλοιποι διάδρομοι κίνησης εντός της πλατείας διαστρώνονται με κυβόλιθους ανοικτού χρώματος πάνω σε πατημένο και διαμορφωμένο φυσικό έδαφος, με πλήρωση με άμμο ώστε να δημιουργούν υδατοπερατή επιφάνεια.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι συνολικά υδατοπερατές επιφάνειες ανέρχονται περίπου στο 80% της έκτασης της πλατείας, αυτό δημιουργεί συνθήκες περαιτέρω συγκράτησης και διήθησης νερού, στοιχείο που οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο δροσισμό των επιφανειών αυτών.
Οι χώροι πρασίνου εκτεινόμενοι στο 60% της συνολικής επιφάνειας, αποτελούνται από χαμηλή κάλυψη με χλοοτάπητα, θάμνους και δένδρα. Έγινε προσπάθεια να αποτελούν μεγάλες συμπαγείς οντότητες πρασίνου ώστε να εξασφαλίζουν επαρκή σκίαση και δροσισμό του χώρου.
Τα δένδρα αποτελούνται κατά 90% από φυλλοβόλα είδη ώστε να υπάρχει άνετος ηλιασμός του χώρου τον χειμώνα αλλά και σκίαση περίπου στο 50% τους καλοκαιρινούς μήνες.
Οι μεγάλες εκτάσεις σκιασμένου πρασίνου, πέραν καθαυτής της σκίασης, διευκολύνουν τις κινήσεις του αέρα ώστε ν΄ αποφεύγεται συγκέντρωση θερμού αέρα στον χώρο αφού αυτός θα αναμιγνύεται με τον δροσερότερο αέρα των σκιαζόμενων περιοχών.
Όλος ο χώρος εξοπλίζεται με καθιστικά και φωτισμό.
Η συγκεκριμένη πρόταση διασφαλίζει τις συνθήκες θερμικής άνεσης της πλατείας όλες τις εποχές του χρόνου και όλες τις ώρες της ημέρας, αφού τα υλικά που έχουν επιλεγεί είναι στην πλειονότητά τους φυσικά, δεν υπερθερμαίνονται και όχι μόνο δεν εκπέμπουν θερμότητα αλλά αντιθέτως δροσίζουν τον περιβάλλοντα χώρο.
Ανακεφαλαιώνοντας διερωτάται κανείς.
Σε μια εποχή που οι σύγχρονες πόλεις εφαρμόζουν εδώ και πάνω από μια δεκαετία τεχνικές απο-τσιμεντοποίησης μεγάλων τμημάτων του αστικού ιστού, εμείς θα παραμείνουμε προσκολλημένοι στο παρελθόν;
Δεν μιλάμε για τάση ή για μόδα. Μιλάμε για επιτακτική ανάγκη που επιβάλλεται (δυστυχώς) από την περιβαλλοντική και κλιματική κρίση που διανύουμε και μας οδηγεί ν΄ αλλάξουμε τη μορφή του δομημένου χώρου που διαβιούμε.
Αν θέλουμε να έχει μέλλον η αρμονική συμβιώσή μας με το δομημένο περιβάλλον που δημιουργήσαμε οφείλουμε ν’ αλλάξουμε πολιτικές, να σεβαστούμε τη φύση με ελαχιστοποίηση των επιβαρύνσεών μας προς αυτή και να δημιουργήσουμε ανθρώπινες κλιματικές συνθήκες για τα παιδιά μας.
Επένδυση είναι το πράσινο στις πόλεις, όχι το τσιμέντο.
Δημήτρης Ε. Τσώλης.
Γεωπόνος MSc Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στον Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό Πόλεων και Κτιρίων.
