του Δημήτρη Εμμανουλούδη,
καθηγητή Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων, διευθυντή Πανεπιστημιακής Έδρας Unesco, Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Στεγνώνουν οι υδροφόροι ορίζοντες. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι είμαστε ήδη, αν και Άνοιξη, σε συνθήκες ξηρασίας. Η ξηρασία είναι ένας από τους εννέα σημαντικούς – πρωταρχικούς φυσικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει ο Πλανήτης σύμφωνα με την κατάταξη του ΟΗΕ. Αποκαλυπτικά στοιχεία για την ξηρασία και τον αντίκτυπο της στη χώρα μας δίνει στην εφημερίδα TODAY PRESS, ο καθηγητής Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων, Δημήτρης Εμμανουλούδης.
Μάλιστα σύμφωνα με στοιχεία του ίδιου Οργανισμού για την εικοσαετία 1998 – 2017, είναι πιο δυσμενώς επιδραστική για τον άνθρωπο, απ’ ότι οι δασικές πυρκαγιές σε παγκόσμιο επίπεδο. Η βασική αιτία της ξηρασίας είναι η έλλειψη των βροχοπτώσεων (ανομβρία). Το φαινόμενο χειροτερεύει όταν η έλλειψη βροχοπτώσεων συνοδεύεται και από σχετικά για την εποχή υψηλές θερμοκρασίες, όπως είχαμε τον περασμένο Μάρτιο και Απρίλιο. Φτάνει δε σε δραματικά επίπεδα όταν συνδυάζεται με καύσωνα, κάτι που είχε συμβεί πέρυσι το καλοκαίρι.
Δυστυχώς τα σημάδια της τα έχει δώσει και φέτος από πολύ νωρίς – σημάδια που δεν μπορούν να αγνοηθούν και ιδιαίτερα στην Β. Ελλάδα.
Έτσι στις λίμνες της, οι οποίες είναι αβαθείς σε σχέση με άλλες Ελληνικές λίμνες λόγω της γεωμορφολογικής τους συγκρότησης και έχουν μέγιστο βάθος 4 m και μέσο βάθος γύρω στα 2 m, παρατηρήθηκε εμφανής πτώση στάθμης.
Μάλιστα για την Δοϊράνη η παρατηρηθείσα πτώση στάθμης της που ήταν πάνω από ένα μέτρο σήμαινε αυτόματα, ότι έχει χάσει το μισό νερό της.
Επίσης η φετινή σημαντική απουσία χιονιού, (από μετρήσεις μας σε βουνά της Α. Μακεδονίας – Παγγαίου και Φαλακρό – διαπιστώθηκε μείωση του φετινού χιονοκαλύμματος κατά 40 – 50% σε σχέση με το περσινό) σε συνδυασμό με την απουσία βροχοπτώσεων, οδήγησε σε αντίστοιχη μείωση της Ανοιξιάτικης παροχής ορισμένων ποταμών της περιοχής, σε 60%…! (ποταμός Αγγίτης παραπόταμος Στρυμώνα).
Οι αρνητικές επιπτώσεις της για τον άνθρωπο είναι πάρα πολλές και εξαιρετικά δυσμενείς.
Δεν υπάρχει κανείς άλλος χαρακτηρισμένος φυσικός κίνδυνος, ο οποίος να έχει τόσο μεγάλο εύρος επιπτώσεων σε αριθμό.
Εάν τις πάρουμε μια – μια έχουμε:
α) Πολύ σημαντική αύξηση του κινδύνου Δασικών Πυρκαγιών, επειδή αυξάνεται η ευφλεκτότητα της βλάστησης (Δένδρων αλλά και θάμνων, όπως και χορτολιβαδικών εκτάσεων).
Ήδη τη στιγμή αυτή, παρ’ ότι βρισκόμαστε ακόμη στην Άνοιξη υπάρχουν ξερά χόρτα μέσα στις Δασικές εκτάσεις. Η ξερή βλάστηση ως νεκρό υλικό που είναι, έχει μηδενική υγρασία, άρα έχει την ίδια υγρασία με ένα φύλλο χαρτί, δηλαδή ίδια υγρασία μ’ ένα προσάναμμα.
β) Αρνητικές επιπτώσεις για τις Γεωργικές καλλιέργειες όλων των ειδών (φυτά μεγάλης καλλιέργειας, οπωροφόρα Δένδρα, λαχανικά κλπ.) με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων για Άνθρωπο και ζώα. Όμως δυσμενείς επιπτώσεις υπάρχουν και για την ανάπτυξη της χλωρίδας γενικότερα όλων των ειδών (όχι μόνον των καλλιεργειών).
γ) Αρνητικές επιπτώσεις για τα ζώα, κυρίως γι’ αυτά που ζουν σε Δάση, αγρούς κλπ. Οι επιπτώσεις από την ξηρασία σ’ αυτή την περίπτωση, οδηγούν σε ασθένειες και σε μαζικούς θανάτους των.
δ) Αρνητικές επιπτώσεις για τον άνθρωπο. Εδώ η πρώτη άμεση και βασικότερη είναι η λειψυδρία, η έλλειψη δηλαδή επαρκών υδάτινων πόρων για τις κάθε είδους ανάγκες και χρήσεις του νερού για αυτόν. Βέβαια είναι καλό να ξεκαθαρισθεί ότι άλλο η λειψυδρία που οφείλεται σε ανομβρία, η οποία οδηγεί σε ξηρασία όπως αναφέρθηκε προηγουμένως και εντελώς διαφορετική είναι η λειψυδρία η οποία δεν σχετίζεται με ανεπάρκεια βροχοπτώσεων, αλλά με υπεράντληση και κατασπατάληση των υδατικών πόρων. Κατά τα κοινώς λεγόμενα και σε απλή γλώσσα , στην πρώτη περίπτωση δεν έχουμε νερό γιατί δεν βρέχει, ενώ στην δεύτερη περίπτωση δεν έχουμε επάρκεια υδάτων όχι γιατί δεν έχουμε βροχές, αλλά γιατί καταναλώνουμε περισσότερο νερό από αυτό που έχουμε διαθέσιμο.
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις όμως υπάρχει φτώχεια, όπως φτώχεια υπάρχει όταν δεν έχουμε εισοδήματα, ή έχουμε, αλλά καταναλώνουμε περισσότερα από αυτά που διαθέτουμε. Το τελικό αποτέλεσμα και στους υδάτινους πόρους και στα χρήματα είναι το ίδιο και στις δυο φορές. Ένδεια.
Η ένδεια αυτή των υδάτινων πόρων έχει ως αποτέλεσμα μια σειρά από άμεσες αρνητικές επιδράσεις στον άνθρωπο, οι οποίες σχετίζονται με την υγιεινή του και την ποιότητα ζωής του, αλλά και με την οικονομική του ευημερία, διότι επηρεάζονται αρνητικά μια σειρά από υπηρεσίες ή προϊόντα, όπως ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι κατασκευές κλπ.
Πέρα όμως από τις άμεσες αρνητικές επιδράσεις υπάρχουν και οι έμμεσες και σε δεύτερο χρόνο επιπτώσεις, οι οποίες είναι επίσης πολύ σοβαρές. Δυο από τις σημαντικότερες είναι η ερημοποίηση, δηλαδή η προοδευτική απώλεια της γονιμότητας του εδάφους καθώς και οι μεταναστευτικές ροές.
Η πρώτη έχει απευθείας σχέση με το στέγνωμα των υδροφορέων ή αλλιώς υδροφόρων οριζόντων.
Όταν αυτός αδειάζει λόγω της ξηρασίας και γειτονεύει και με θαλάσσιο περιβάλλον, δίνει την δυνατότητα να εισχωρήσει η θάλασσα υπογείως μέσα σε αυτόν γεμίζοντας το κενό που υπάρχει. Το υπερκείμενο έδαφος επηρεάζεται από το αλμυρό νερό που κατακλύζει τον υδροφορέα και χάνει σε μεγάλο βαθμό την γονιμότητά του. Αυτή είναι με απλά λόγια η υφαλμύρωση των εδαφών που με την σειρά της οδηγεί στο φαινόμενο της ερημοποίησης με τελική κατάληξη την αδυναμία ανάπτυξης κάθε είδους καλλιέργειας επ’ αυτών.
Και εδώ δεν πρέπει να συγχέουμε αυτού του είδους την ερημοποίηση με την ερημοποίηση που είναι αποτέλεσμα της διάβρωσης από επιφανειακά νερά επικλινών εκτάσεων, μέσω της οποίας τα εδάφη παρασέρνονται στην θάλασσα και έτσι οι πλαγιές των βουνών που υφίστανται το φαινόμενο αυτό χάνουν την γονιμότητά τους.
Σε γενικές γραμμές το πρώτο είδος της ερημοποίησης εμφανίζεται σε πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές, ενώ το δεύτερο σε επικλινείς περιοχές λοφώδεις και ημιορεινές.
Όσον αφορά τις μεταναστευτικές ροές και την σχέση τους, εκτός από παράγοντες που σχετίζονται με πολέμους και γεωπολιτικά συμφέροντα, έχουν μεγάλη σχέση με την προσπάθεια πρόσβασης των λαών σε περισσότερους και καλύτερης ποιότητας υδάτινους πόρους, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Μετά την σύντομη ανάλυση των αρνητικών επιδράσεων και των κινδύνων από την ξηρασία γεννιούνται αναμφισβήτητα δυο ερωτήματα.
1) Η κατάσταση αυτή θα καλυτερέψει, θα μείνει ίδια ή θα χειροτερέψει;
Δυστυχώς η απάντηση είναι ότι θα χειροτερέψει και αυτό είναι ανεξάρτητο από την αδιαμφισβήτητη υπερθέρμανση του πλανήτη και τις επιπτώσεις της στο κλίμα .
Η συνεχής αύξηση του πληθυσμού της γης, αλλά και των αναγκών του που προκύπτουν από τον εκσυγχρονισμό των συνθηκών διαβίωσης και των αντίστοιχων απαιτήσεων του ανθρώπου σε νερό, οδηγεί με απλά Μαθηματικά στην ανωτέρω διαπίστωση, την στιγμή που τα ύδατα του πλανήτη σε συνολική ποσότητα παραμένουν τα ίδια, από την γέννηση του μέχρι σήμερα, απλώς αλλάζουν συνεχώς μορφές.
Με άλλα λόγια διαφορετικό είναι να το μοιράζονται 1 δις άνθρωποι στο παρελθόν, διαφορετικό 8 δις σήμερα και διαφορετικό π.χ. 10-15 στο μέλλον.
2) Μπορούμε να κάνουμε κάτι;
Ναι και είναι γνωστό τοις πάσι αυτό. Είναι το ίδιο μ’ αυτό που κάνουμε όταν δεν έχουμε αρκετά χρήματα. Οικονομία.
Πως;
Με την αποθήκευση (αποταμίευσή του).
Εμείς όμως όχι μόνον δεν κάνουμε αποταμίευση αλλά και το νερό που έχουμε με όποιες συνθήκες το έχουμε το κατασπαταλούμε. Οι πάσης φύσης απώλειες των δικτύων που φτάνουν το 40 – 45 και ενίοτε το 55% του νερού που διανέμεται, μέχρι να φτάσει αυτό από το σημείο διανομής του στο σημείο κατανάλωσης, μιλάει από μόνο του. Βέβαια αυτά θα πει κανείς είναι θέματα της πολιτείας. Όμως δεν είναι μόνον θέματα της Πολιτείας. Είναι και δικό μας θέμα. Η απόκτηση από τους πολίτες κουλτούρας οικονομίας νερού, είναι κάτι πολύ σημαντικό και δυστυχώς δεν έχει καλλιεργηθεί ακόμη σχεδόν καθόλου στην χώρα μας.