Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ διοργάνωσε συζήτηση με θέμα «Πολιτικά Κόμματα και Δημοκρατία», με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου Το Πολιτικό Κόμμα του Κώστα Ελευθερίου , από την εκδοτική σειρά Εκδοτικές Έννοιες, τη Δευτέρα 4 Οκτωβρίου στο Μουσείο Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης, στο Πάρκο Ελευθερίας.
Στη συζήτηση συμμετείχαν ο Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ Γιάννης Τσίρμπας, ο Διευθυντής του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών Σωτήρης Ριζάς, η Κύρια Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Πολιτικών Ερευνών του ΕΚΚΕ ΜανίναΚακεπάκη. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του ΔΠΘ Χρύσανθος Τάσσης.
Η πρόκληση της κρίσης κομμάτων, πολιτικής και δημοκρατίας
Στην εισαγωγή του στη συζήτηση, ο ΧρύσανθοςΤάσσης ανέφερε ότι «το βιβλίο, το οποίο πραγματεύεται ζητήματα κυρίως θεωρίας και πολιτικής σε σχέση με το πολιτικό κόμμα, θέτει θέματα εκπροσώπησης» επισημαίνοντας ότι «τα πολιτικά κόμματα είναι ταυτισμένα με τη σύγχρονη δημοκρατία και όλοι ζούμε θεωρητικά και πρακτικά την έννοια της κρίσης της πολιτικής».Δίνοντας έμφαση στη μελέτη του πού βρίσκονται τα πολιτικά κόμματα στην κρίση αυτήν,τόνισε ότι «η κρίση αυτή έχει να κάνει κυρίως με την κρίση της δημοκρατίας και τη συνέχισή της με άλλους όρους και αυτή είναι και η πρόκληση της συζήτησης».
Κόμματα στελεχών – κόμματα μαζών – πολυσυλλεκτικά κόμματα – κόμματα καρτέλ
Ο ΓιάννηςΤσίρμπαςστην εισήγησή του αναφέρθηκε με ιστορικούς όρουςστις κατηγοριοποιήσεις των πολιτικών κομμάτων, τονίζοντας τη ρευστότητα των μεταξύ τους «συνόρων». Σε ό,τι αφορά την τυπολογία των πολιτικών κομμάτων έθεσε δύο βασικές ερμηνευτικές μεταβλητές: Το νεωτερικό κράτος και την κοινωνική δομή.
Αρχικά, μίλησε για την εμφάνιση τωνκομμάτων στελεχών, μαζί με την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού, με αυτόν τον τύπο κόμματος να φτάνει μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. «Γρήγορα περνάμε στα κόμματα μαζών, που εμφανίζονται όταν μπαίνουν στα πολιτικά συστήματα μαζικά μεγάλα τμήματα της κοινωνίας, ουσιαστικά όταν μπαίνει η εργατική τάξη, όταν δηλαδή δίνεται δικαίωμα ψήφου σε ανθρώπους που δεν το είχαν» ανέφερε, συμπληρώνοντας ότι τα κόμματα μαζών συμπίπτουν με το κύμα εισαγωγής αναλογικότερων εκλογικών συστημάτων. Σχετικά με τα χαρακτηριστικά των κομμάτων μαζών, ο Γ. Τσίρμπας τόνισε ότι για πρώτη φορά έχουμε τοπικές οργανώσεις με διαρκή λειτουργία, επαγγελματικά στελέχη και μαζική στρατολόγηση μελών.
«Αυτά τα κόμματα αποτελούν τον κυρίαρχο τύπο ως το τέλος της δεκαετίας του ‘50, ενώ στη συνέχεια έχουμε τηνανάπτυξη της συζήτησης για το περίφημο πολυσυλλεκτικό κόμμα. Μοιάζει δομικά με το κόμμα μαζών έχει όμως και διαφορές, καθώςυφίσταται ένα πλαίσιο όπου το κράτος πρόνοιας είναι κεντρικό, υπάρχει συναίνεση για τη σημασία του κ.ά., επομένως έχει περιοριστεί ο χώρος για αξιακές ή ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Ουσιαστικά αυτά που αντιμάχονται είναι αντίπαλα διαχειριστικά σχέδια και όχι ιδεολογικά σχέδια. Μεταξύ των κομμάτων δεν έχουμε μάχη δύο ή περισσότερων “κόσμων” αλλά διαφορετικών εκδοχών του ίδιου κόσμου» σημείωσε. Και συνέχισε λέγοντας ότι η ευμάρεια διογκώνει έναν μεσαίο χώρο, τον οποίο θέλουν να προσελκύσουν τα κόμματα, κάνοντας λόγο για «μικρό ιδεολογικό φορτίο στα πολυσυλλεκτικά κόμματα με ανάδειξη της μεγάλης σημασίας του προσώπου, του ηγέτη, ενώ παράλληλα μειώνεται και η σημασία του να είναι κανείς μέλος».
Στη συνέχεια, ανέφερε τα κόμματα καρτέλ, ως όροπου περιγράφει κυρίως τα κόμματα εξουσίας. «Γεννιούνται όταν η κυρίαρχη ιδεολογία έχει νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά, είναι ατομικιστική, ενάντια στο κράτος, άρα εκεί απονομιμοποιούνται περαιτέρω τα κόμματα, μειώνονται τα μέλη τους και οι κομματικές ταυτίσεις» κάνοντας λόγο γιατο ολοένα αυξανόμενο κόστος των εκστρατειών, που κάνει τα κόμματα να χρειάζονται πόρους που τους βρίσκουν μέσω της κρατικής χρηματοδότησης. «Διαμορφώνεται, έτσι, ένας ελεγχόμενος κομματικός ανταγωνισμός ανάμεσα σε διάφορα κόμματα του κράτους που σχηματίζουν το καρτέλ που είναι απαραίτητο για την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους».
Ο Γ. Τσίρμπας, καταλήγοντας στην εισήγησή του, επισήμανε «χρειαζόμαστε τα κόμματα, δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία χωρίς τα κόμματα».
Η επιλογή του πολιτικού προσωπικού, «εικόνα» του κόμματος – Αυτονόμηση των υποψηφίων από το κόμμα
ΗΜανίναΚακεπάκημίλησε για την επιλογή του πολιτικού προσωπικού των κομμάτων και για το πώς διαμορφώνεται το κόμμα στο δημόσιο αξίωμα, κυρίως την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα.
Τόνισε ότι «όσοι/ες κατέρχονται στις εκλογές, μέσα από την επιλογή τους, αποτελούν και την εικόνα του κόμματος προς τα έξω. Η διαμόρφωση ενός ψηφοδελτίου εμπεριέχει συμβολισμούς, προτείνει ιεραρχίες και εν πολλοίς αντανακλά την εικόνα που το κεντρικό κόμμα θέλει να προβάλει και να επικοινωνήσει στο εκλογικό σώμα» συμπληρώνοντας ότι «η μελέτη του πολιτικού προσωπικού εμμέσως πληροφορεί και για τη δυναμική των κομμάτων πώς και σε ποια έκταση αλλάζουν».
Σε ό,τι αφορά για την τελευταία δεκαετία, μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση ιδιαίτερα, υπογράμμισε τη δυσαρέσκεια που καταγράφεται έναντι των κομμάτων. «Ο αντι-ελιτίστικος λόγος απαντάται σε όλη την Ευρώπη και συνδέεται άμεσα με μεταβολές στον τρόπο οργάνωσης των νέων κομμάτων. Η οργανωτική παρακμή των κομμάτων μαζών και η εκλογική άνοδος κομμάτων με κινηματικά χαρακτηριστικά ή με χαρακτηριστικά δικτύωσης δημιουργούν νέες μορφές αντιπροσώπευσης».
Στη συνέχεια έκανε λόγο για τη «δαιμονοποίηση» του επαγγελματία πολιτικού. «Ενώ στη βιβλιογραφία απαντάται ως επάγγελμα αυτό του συνδικαλιστή/στριας, του κομματικού στελέχους, στην ελληνική περίπτωση δεν είναι εφικτή η κατασκευή μιας τέτοιας επαγγελματικής κατηγορίας, καθώς μια τέτοια δράση εγγράφεται κυρίως ως κοινωνική ή πολιτική δραστηριότητα και όχι ως επαγγελματική απασχόληση. Αυτό όμως δημιουργεί μία εγγενή αντίφαση: Η πλήρης ενασχόληση με την πολιτική καλείται να συνυπάρξει με την επαγγελματική εμπειρία και αναγνώριση σε ένα πεδίο δράσης διάφορο της πολιτικής» τόνισε. «Οι περισσότεροι υποψήφιοι και υποψήφιες που κατέρχονται στις εγχώριες εκλογικές αναμετρήσεις φροντίζουν με έμφαση να διευκρινίσουν ότι δεν είναι επαγγελματίες πολιτικοί, δεν είναι παιδιά του “κομματικού σωλήνα”, καθώς αυτά ταυτίζονται με αρνητικές παραδόσεις, παθογένειες και κληρονομιές του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος. Συνέπεια είναι να υπερτονίζουν δεσμούς με την κοινωνία, πραγματικά ή πλασματικά επαγγελματικά επιτεύγματα και να υποβαθμίζουν τη σχέση με το κόμμα», κάνοντας λόγο για «διεκδίκηση της αυτονόμησής τους από το κεντρικό κόμμα».
Η Μ.Κακεπάκη επισήμανε ότι «η κρίση είχε βαθιές επιπτώσεις στην εσωτερική λειτουργία των πολιτικών κομμάτων, ιδιαίτερα στα στοιχεία που επηρεάζουν τις διαδικασίες εσωκομματικής δημοκρατίας. Ο εκδημοκρατισμός της εσωτερικής λειτουργίας των κομμάτων ήταν ένα από τα “φάρμακα” που προτάθηκαν για την ενίσχυση της συμμετοχής σε διαφορετικά επίπεδα, αλλά και για τηνκαλύτερη σύνδεσή τους με την κοινωνία. Η αποτυχία των παραδοσιακών κομμάτων και η κρίση νομιμοποίησης αντιμετωπίστηκε και μέσω εκκλήσεων για πιο αντιπροσωπευτικά και ανταποκρίσιμα μοντέλα εσωκομματικής οργάνωσης, με την εσωκομματική δημοκρατία να γίνεται το νέο επίκεντρο της ανάλυσης. Αν θέλουμε να διερευνήσουμε τη σχέση των κομμάτων σήμερα με τη δημοκρατία θα πρέπει να δούμε πώς λειτούργησαν και πώς λειτουργούν σήμερα ως μηχανισμοί στρατολόγησης και επιλογής».
Και κατέληξε λέγοντας ότι «αρχικά, η κρίση στην Ελλάδα διαμόρφωσε ευκαιρίες για μία μαζική ανανέωση της κοινοβουλευτικής “ελίτ”, για μια περισσότερο ποικιλόμορφη κοινωνικά δεξαμενή επιτυχημένων υποψηφίων. Η επίδρασή της, όμως, μάλλον μειώνεται στο βαθμό που δεν εδραιώνονται κάποιες συστηματικές προσπάθειες αναδιοργάνωσης των διαδικασιών στρατολόγησης μέσα από το κόμμα. Όπως φαίνεται σήμερα η θητεία στο κόμμα, είτε στο κεντρικό είτε στο περιφερειακό επίπεδο, δεν αποτελεί τόσο απαραίτητο βήμα εισόδου στο κοινοβούλιο, καθώς υπάρχει μία σχετική τάση αυτονόμησης ενώ οι νεοεισερχόμενοι/ες δείχνουν να έχουν λιγότερους κοινωνικούς και πολιτικούς δεσμούς και μοιάζουν περισσότερο με επαγγελματικές ελίτ με ικανότητες και εφόδια μιας προσωπικής επιρροής και εκλογικής πελατείας».
Η απώλεια του πρωτείου της πολιτικής, τα πιο «αδύναμα» και εξαρτημένα κόμματα – Τα πρόσωπα και τα όριά τους
Ο ΣωτήρηςΡιζάς, μιλώντας για το βιβλίο τόνισε ότι σε αυτό καταγράφονται έννοιες που σταδιοδρομούν δεκαετίες στα εγχειρίδια της πολιτικής επιστήμης και πλέον με πολύ μεγάλη επιτυχία μπορούν να βρουν το δρόμο τους προς ένα ευρύτερο κοινό.
Στην εισήγησή του έδωσε έμφαση στο κόμμα μαζών, στο κόμμα στελεχών, καθώς και στην επιρροή προσώπων στις πολιτικές διαδικασίες. «Τα μαζικά κόμματα έχουν πάψει να αποτελούν υπαρκτό φαινόμενο εδώ και 30 χρόνια, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Τα θυμόμαστε γιατί σήμαιναν και ισχυρή διακυβέρνηση, την ικανότητα της πολιτικής να παίρνει αποφάσεις. Έχει απωλεσθεί το πρωτείο της πολιτικής, επισημαίνοντας, ότι τα κόμματα πια είναι πιο αδύναμα: Λιγότερο ιδεολογικοποιημένα, ρηχά οργανωτικά, λιγότερα μέλη, μικρότερη επίδραση στην κοινωνία, είναι πιο αδύναμοι οργανισμοί και σχηματισμοί. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερες εξαρτήσεις και έναν άλλο συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής» τόνισε επισημαίνοντας πως«δεν υπάρχει μια μαγική φόρμουλα για να ανασυγκροτήσει το πρωτείο της πολιτικής». Μίλησε για την έννοια του κινηματικού κόμματος «το οποίο έρχεται στο πολιτικό προσκήνιο με ένταση», ωστόσο, όπως συμπλήρωσε,«δεν μπορεί να διαρκέσει αλλά έχει προσωρινό χαρακτήρα δεν μπορεί να θεραπεύσει αυτές τις δομικές αλλαγές που έχουν επέλθει στα πολιτικά συστήματα και στη σχέση πολιτικής-κοινωνίας».
Αναφερόμενος στην προσωπική ηγεσία, ο Σ. Ριζάςεπισήμανε ότι «τα πρόσωπα έπαιζαν πάντοτε σημαντικό ρόλο» τόσο στις προοδευτικές κινήσεις και σχηματισμούς όσο και σε συντηρητικές μορφές πολιτικής κινητοποίησης. «Ακόμα και σε αυτό το είδος της προσωπικής ηγεσίας καταλαβαίνει κανείς πόσο υπονομευμένη είναι στην εποχή μας αυτή μορφή ηγεσίας και μεθόδου για την πολιτική αναδιοργάνωση, καθώς υφίσταται τους περιορισμούς που υφίστανται τα κόμματα» εξήγησε.
Και πρόσθεσε ότι «αυτές οι πολιτικές προσωπικότητες που αναδεικνύονται κατά καιρούς είναι αρκετά ισχυρές για ένα διάστημα σε επίπεδο πολιτικής επικοινωνίας, δεν μπορούν να διαρκέσουν όμως πολύ γιατί δεν μπορούν να δημιουργήσουν τις πολιτικές δομές, να αποκτήσουν την πολιτική στελέχωση που μπορούσαν να αποκτήσουν στην μοντέρνα εποχή του κοινοβουλευτισμού, στην οποία πολιτικές προσωπικότητες αναδεικνύονταν σε ηγετικές μορφές».
Ο ΚώσταςΕλευθερίου, καταληκτικά στην εκδήλωση, στον χαιρετισμό του ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι «μέσα από τη διαρκή ενασχόληση με τα πολιτικά κόμματα, τα οποία ήταν ένας εμβληματικός θεσμός στις νεωτερικές κοινωνίες, διαπιστώνεις ιδιαίτερους τρόπους με τους οποίους η κοινωνία μπορεί να συνδεθεί με την πολιτική σε πρώτη φάση και δευτερευόντως με ένα κόμμα ή μία κομματική γραφειοκρατία», σημειώνοντας ότι «συνήθως τείνουμε να διογκώνουμε το δεύτερο και να συρρικνώνουμετο πρώτο».
Όλη η εκδήλωση του ΕΝΑ σε βίντεο & εικόνες:https://bit.ly/3037c7h
Ακολουθήστε το arta2day.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις