ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΠΕΣΛΗ, ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΑΡΤΑΣ,ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ 1882 ΣΤΗΝ ΑΡΤΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Τα τοπωνύμια( οδός καραπάνου, το λιβάδ’ τ’ Καραπάν), οι αφηγήσεις που στα παιδικά αυτιά μας ακούγονταν σαν παραμύθια, για μια εποχή που την ζήσανε οι πατεράδες των παππούδων μας, τότες που η γης όλη ανήκε σε έναν και μοναδικό άρχοντα προηγηθήκανε των ιστορικών αναφορών που αργότερα διδαχθήκαμε.
Η εξέγερση των ακτημόνων αγροτών στο Κιλελέρ(1910),αλλά και τριάντα χρόνια πρίν(1881) η άγνωστη εξέγερση στην Σκλάτινα Τρικάλων(σημερινό Ρίζωμα) και βέβαια η εξέγερση του 1882 των κολίγων (δηλαδή στην ουσία των εργατών γης) ενάντια στον ‘’άρχοντα’’ Καραπάνο στην Άρτα.
Στον απόηχο της ‘’Ματωμένης Πρωτομαγιάς’’ του Σικάγο είχαμε τα ‘’Λαυρεωτικά’’ το 1896 αλλά και την επόμενη εξέγερση των μεταλλωρύχων στη Σέριφο το 1916,όπου μπήκε κι ο σπόρος για το 8ωρο. Λιμενεργάτες στην Καλαμάτα το 1934, το χυμένο αίμα των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη το 1936. Η πρώτη όμως καταγεγραμμένη απεργία έγινε στη Σύρο απ’ τους εργάτες ξύλου το 1879.
Τα γεγονότα που αναφέρονται στο ‘’Ματωμένο θέρος του 1882’’τα έχω ταυτίσει ως εικόνες με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες (πολύ κατοπινές των γεγονότων βέβαια) του πατέρα μου και άλλων ξωμάχων της εποχής να τσαπίζουν το χώμα ή να κλαδεύουν, να ποτίζουν, ή να κολατσίζουν κάτω απ’ τα δέντρα, αλλά κυρίως με την ταινία ‘’Το χώμα βάφτηκε κόκκινο’’ εμπορική αλλά καλογυρισμένη και με πολιτικά μηνύματα ταινία του παλιού Ελληνικού κινηματογράφου.
Ο αγρότης βέβαια θα μου πείτε σήμερα, είναι πλέον αφέντης στη γη του και ο κτηνοτρόφος στο κοπάδι του.
Αφέντης του εαυτού σου σημαίνει εσύ να ορίζεις τη μοίρα σου κι όχι οι ‘’πάτσηδες’’, οι διάφοροι μεγαλόσχημοι δικαστές και τα άλλα κοράκια των τραπεζών και των funds που έχουν υποθηκεύσει το λιγοστό βιος σου. Αφέντης στη γη σου σημαίνει τη σοδειά σου, να την πουλάς τόσο όσο εσύ θεωρείς ότι καλύπτει το κόστος των εξόδων σου, τον κόπο σου και τις ανάγκες της οικογένειάς σου. Ο έμπορος που αγοράζει πρέπει να ρωτάει: πόσο πουλάς; Κι όχι εσύ τον έμπορο: πόσα δίνεις;
Οι τιμές των προϊόντων δυστυχώς δεν καθορίζονται απ’ τις ανάγκες της παραγωγής αλλά απ’ τις ανάγκες κερδοφορίας του εμπορικού κεφαλαίου.
Σήμερα ο τσιφλικάς δεν είναι ένα πρόσωπο αλλά πολλά: Τράπεζες, εταιρίες λιπασμάτων, εφοδίων (σπόρους δεν κρατάει κανένας απ’ την προηγούμενη χρονιά αλλά είναι αναγκασμένος να αγοράζει τα υβρίδια των πολυεθνικών) και ζωοτροφών( 4-5 πολυεθνικές εταιρείες διακινούν το 90% περίπου της παγκόσμιας παραγωγής δημητριακών), χονδρέμποροι και αλυσίδες λιανεμπορίου, μεσίτες, μεταποιητές κι όλοι αυτοί αρμέγουν την ‘’ιερή αγελάδα’’, τον σύγχρονο κολίγο.
Τα στατιστικά στοιχεία είναι αμείλικτα: Μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις κάθε χρόνο αναγκάζονται να κλείσουν ( -26,6% απ’ το 2009 έως το 2020 και -18,8% στην χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση) και οι βιοπαλαιστές αγρότες καταλήγουν είτε στην ανεργία είτε στην καλύτερη περίπτωση στην επισφαλή εργασία. Την παραγωγή που λείπει απ’ την αγορά καλούνται να την αναπληρώσουν ( ως ένα βαθμό τουλάχιστον) σύγχρονες, πλήρως εκμηχανισμένες μονάδες μεγάλου ως τεράστιου μεγέθους σύμφωνα με τα πρότυπα της βιομηχανοποιημένης Δύσης.( Μικρές βιομηχανίες δηλαδή ιδιοκτησίας επιχειρηματιών που καμιά σχέση δεν έχουν με τους ανθρώπους της υπαίθρου).
Συνάδελφε αγρότη, (απευθύνομαι σ’ όσους έχουν μείνει) αφέντης δεν είσαι στη γη σου, το κορμί σου πουλάς κι εσύ όπως κι ο βιομηχανικός εργάτης, ο μικρός ή και ο μικρομεσαίος βιοτέχνης, ο εμποράκος της γειτονιάς, ο αυτοαπασχολούμενος, ο ντελιβεράς που θυσιάζεται στο βωμό της ασφάλτου, ο σερβιτόρος με μεταπτυχιακό στις γαλέρες του μαζικού τουρισμού, ο ηλεκτρολόγος βιομηχανίας που πεθαίνει για ένα ρελέ ασφαλείας( πιο πολύτιμο αλήθεια απ’ την ανθρώπινη ζωή).
Από τότε μέχρι σήμερα σαν να μη πέρασε μια μέρα.
‘’Κολίγα γιος του παππού μου ο παππούς, κολίγα γιος του παππού μου ο πατέρας’’ κι εγώ … κολίγας κι εγώ να παλεύω με ‘’ νύχια και δόντια’’ να κρατήσω όχι μια αγροτική εκμετάλλευσηαλλά τη θέση εργασίας που με ιδρώτα και χρέη δημιούργησα. Δίπλα μου βλέπω να στέκεται ένας απόμαχος των 550 ευρώ σύνταξη (κοινωνικό κράτος σου λέει), ένας πατέρας και μια μάνα με τέσσερα παιδιά, τα δυο στη Γερμανία το τρίτο εσωτερικός μετανάστης, λεφτά για σπουδές δεν υπήρχαν όλοι έπρεπε να δουλέψουν, το σπίτι βγαίνει ‘’στο σφυρί’’. Τα μανταρίνια έμειναν απούλητα στα δέντρα κι ο παραγωγός έγινε ακτήμονας και παρακαλάει για μεροκάματο. Η γιαγιούλα στη λαϊκή κάτω στο τσιμέντο έστρωσε την πραμάτεια της: 8 αυγά,5 ντομάτες, δυο αγγούρια , λίγες σαλάτες και σε κοιτάζει μ’ αυτό το βλέμμα που σου σφίγγει την καρδιά. Την παιδική αθωότητα κάποιοι την κλέβουν στα φανάρια των δρόμων. Όχι οι δουλέμποροι, αλλά κυρίως αυτοί που προσπερνούν αδιάφοροι, αυτοί που σωπαίνουν στην αδικία. Ανακαλώ στη μνήμη τα ποιητικά αναγνώσματα της εφηβείας μου:
‘’ Είμαστε εμείς που ζυμώνουμε και δεν έχουμε ψωμί, εμείς που βγάζουμε το κάρβουνο και κρυώνουμε, είμαστε εμείς που γκρεμιζόμαστε απ’ τις σκαλωσιές, εμείς που μας θάβουν οι στοές των ορυχείων, είμαστε οι προλετάριοι’’.
Σαν να μη πέρασε μια μέρα. Επισφαλής εργασία, εισόδημα πείνας, ουρές έξω απ’ τα πολιτικά γραφεία, ζωή με κουπόνια κι επιδόματα, απλά να υπάρχεις. Πονάει να ονειρεύεσαι.
Κι όμως αυτή είναι η πιο σθεναρή αντίσταση στο ζόφο των ημερών. Να ονειρεύεσαι. Μιαν άλλη ζωή, καλύτερη, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, που το δικαίωμα στην εργασία θα είναι ιερό και δεν θα στερείται από κανέναν.8 ώρες δουλειάς( ή και λιγότερες αφού το επιτρέπει η τεχνολογική πρόοδος),8 ώρες ανάπαυση,8 ώρες δημιουργικό χρόνο. 5 μέρες ( ή και λιγότερες) την εβδομάδα. Εργάτης γης είτε βιομηχανικός είτε εργάτης του πνεύματος δεν διακρίνονται στην προσφορά τους. Δικαίωμα στη μόρφωση, δικαίωμα στην υγεία, δικαίωμα στην κουλτούρα, στα ταξίδια, στην επικοινωνία,στον καθαρό αέρα, στο νερό, στη ζωή όπως θα ‘πρεπε να τη ζούμε.
Αν αναρωτιέσαι με τι χρήματα θα γίνουν όλα αυτά, όταν ο ‘’δημοσιονομικός χώρος’’ είναι στενός και η λιτότητα περισσεύει, τη λύση τη βρήκε ο μπαρμπακάρολος( ο Μαρξ ντε) πριν δυο αιώνες: Η πραγματική και ανεξάντλητη πηγή πλούτου σε τούτοτον πλανήτη, δεν είναι η γη, ούτε η θάλασσα, δεν είναι τα πολύτιμα μέταλλα παρά η ανθρώπινη εργασία. Αυτή δημιούργησε όλη την υλική και άυλη κληρονομιά μας. Σκέψου λοιπόν την κατάχρηση, την κλοπή, το σφετερισμό απ’ το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού που κατέχει περίπου το 47% του παγκόσμιου ιδιωτικού πλούτου. Πλούτο δικό σου και δικό μου.
Η ιστορία μας διδάσκει και τα διδάγματα αυτά γίνονται πολλές φορές ‘’αναμνήσεις από το μέλλον’’.Αυτός ο τόπος γέννησε αγωνιστές, κλέφτες, αντάρτες, παλικάρια. Αυτός ο λαός δεν ‘’βολεύεται με λιγότερο ουρανό, με λιγότερο ήλιο’’. Αυτός ο λαός κάποτε γκρέμισε φέουδα και μοναρχίες, ταπείνωσε βαρβάρους κατακτητές, νίκησε την πείνα. Αυτός ο λαός είμαστε εμείς ‘’που δεν έχουμε τίποτα κι ερχόμαστε να πάρουμε τον κόσμο’’. Αργά ή γρήγορα θα μετρηθούμε με τους δυνάστες μας. Το χώμα του μέλλοντος μπορεί να βαφεί ξανά κόκκινο ,αλλά θα ‘ναι ελεύθερο.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ 1882 ΣΤΗΝ ΑΡΤΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
…Στην έρευνά μου αναδείχθηκε ότι η αντιπαλότητα Καραπάνου-Παχύ ήταν μόνο πολιτική και ψηφοθηρική. Ο δεύτερος ήταν ομοίως τσιφλικάς στην Αττική και μεγαλομέτοχος των μεταλλείων Λαυρίου και στήριξε τους χωρικούς καθαρά για ψηφοθηρικούς λόγους. Στη συνέχεια συνασπίστηκε στο ίδιο ψηφοδέλτιο με τον Καραπάνο. Δεν ήταν δηλαδή ότι ήταν ο Μαρίνος Αντύπας στη Θεσσαλία.
… Ο πρώτος ξεσηκωμός των αγροτών στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση έγινε στην Κέρκυρα. Η γραμμή των εκεί τσιφλικούχων των περίφημων “καταχθόνιων” ήταν ότι στην Κέρκυρα δεν υφίσταται αγροτικό ζήτημα. Την ίδια γραμμή ακολούθησε και ο Καραπάνος με την εφημερίδα του στην Άρτα. Η εφημερίδα αρχικά έγραψε ότι απειλείται κίνημα κατά της ιδιοκτησίας και υπέρ της κοινοκτημοσύνης κατά το ανάλογο της παρισινής κομμούνας, ενώ στη συνέχεια αλλάζει γραμμή και γράφει για “κατ’ ευφημισμό αγροτικό ζήτημα” που υποκινείται από τον Γ. Παχύ.
Παραδόξως την γραμμή αυτή για “κατ’ ευφημισμό αγροτικό ζήτημα” ακολουθούν και σύγχρονοι ιστορικοί, που θεωρούν ότι οι αρτινοί βαυκαλίζονται να μιλούν για αγροτικό ζήτημα. Μάλιστα σε διπλωματική εργασία στο Ιόνιο πανεπιστήμιο αναφέρεται ότι υπήρχε αγροτικό κίνημα “αλλά χωρίς νεκρούς”. Στο «Ματωμένο θέρος του 1882» αναφέρω ως πηγή το δημοσίευμα της εφημερίδας του τσιφλικά Καραπάνου “Άρτα” που γράφει για δύο αγρότες Κομποταίους νεκρούς: «…κατά την 12ην ισταμένου περί ώραν 11ην μ.μ. εν τω χωρίωΚομποτίω, ανήκον τω Κ. Καραπάνου, και κατά την θέσινΚόπραινα, ρήξεως επελθούσης μεταξύ Κομποταίωντινων και αγροφυλάκων, ένεκα επιθέσεως των πρώτων κατά των δευτέρων… αμυνομένων υπέρ τας εμπεπιστευμένοις αυτοίς ιδιοκτησίας, εφονεύθησαν δύο Κομποταίοι χωρικοί και επληγώθη εις αγροφύλαξ… Μετά το γεγονός τούτο συνελθόντες άπαντες οι χωρικοί περιεκύκλωσαν την αποθήκην του χωρίου, και περιπολούσιν ένοπλοι εις διάφορα μέρη αυτού ζητούντες εκδίκησιν. Ευτυχώς η ταχέως επελθούσα εκεί στρατιωτική δύναμις κατόρθωσε να αποσοβήση τας δυναμένας να επελθώσινολεθρίους συνεπείας…» (15 Ιουλίου 1882).
… Το δημοσίευμα συνιστά μαρτυρία ότι στον ξεσηκωμό υπήρξαν νεκροί. Παραδόξως υπάρχει μία προσπάθεια να αποσιωπηθεί το γεγονός αυτό. Γιατί; Ίσως γιατί όπως γράφει ο Ντελίλο, το σύστημα μπορεί να “μεταβολίσει” ένα κίνημα, αλλά όταν υπάρχουν νεκροί αυτό είναι πολύ δύσκολο. Οι νεκροί-μάρτυρες είναι αδύνατο να ηττηθούν και γίνονται σύμβολα των αδικημένων.
… Στις 9 Σεπτεμβρίου 1881 εκδίδεται έκτακτο φύλλο της καραπανικής εφημερίδας «Άρτα» που αναφέρει ότι « κινείται μετ’ απροσδοκήτου τόλμης ζήτημα σκοπούν να υποκαταστήση εις την λήξασανοθωμανικήνεξουσίαν, την αναρχίαν, και τίποτε ολιγώτερον ή την Παρισινήν κοινότητα και την κοινοκτημοσύνην, εν τη περιφερείαΆρτης. Εάν ο μέγας του απόρου λαού αριθμός, αποφασίση αθρόος να επιπέση και διαρπάση την περιουσίαν των πλουσίων, η κοινωνία εν η ήθελεν τούτο συμβή της προόδου ή της αποσυνθέσεως την οδόν πορεύεται. Το ζήτημα τούτο γεννά το εν γένει λεγόμενον αγροτικόν ζήτημα της Άρτης…».
… Φόβος, συνεπώς, για εξανάσταση του «απόρου λαού» και την εγκαθίδρυση συστήματος κοινοκτημοσύνης κατά το ανάλογο της Παρισινής κομμούνας!
…. Το καλοκαίρι του 1882, ένας χρόνος “λευτεριάς” στην μισή Άρτα ήταν αρκετός να φανούν οι συνέπειες της αποκοπής από τον κάμπο που παρέμενε υπό την εξουσία των Οθωμανών. Οι Οθωμανοί αύξησαν τα τέλη διέλευσης των ζώων από τη γέφυρα υπερβολικά και οι νομάδες κτηνοτρόφοι έπρεπε να αποφασίσουν αν θα μείνουν στον κάμπο ή στα βουνά. Στην περιοχή της Γέφυρας και στο Ιμαρέτ εγκλωβίζεται κόσμος πολύς. Η βιοτεχνία και το εμπόριο μαραζώνουν. Οι κάτοικοι-καλλιεργητές των χωριών αντιμετωπίζουν χειροτέρευση της κατάστασής τους. Αντιστάθηκαν στον Καραπάνο το 1873 και δεν υπέγραψαν τα νέα συμβόλαια, που θα του αναγνώριζαν πλήρη κυριότητα επί των χωραφιών τους, αλλά συνέχισαν να του αποδίδουν το γεώμορο, δηλ. Το 30% της σοδειάς. Τώρα αρνούνται να του το αποδώσουν.
… Ο Καραπάνος αξιοποιεί την μεταβατική περίοδο καθώς οι ελληνικοί νόμοι θα ίσχυαν από τις 10 Σεπτ. 1881 και κάνει ό,τι θέλει. Αλλά και στη συνέχεια εκμεταλλεύεται το άρθρο 99 του Ποιν. Κώδ. που επιτρέπει στην ουσία τη δημιουργία ένοπλου σώματος για την προστασία της ιδιοκτησίας. Αυτό το ιδιότυπο σώμα που απάρτιζαν ληστές κ.ά. απέβαλλε πλήθος αγροτικών οικογενειών από τα κατά παράδοση κτήματά τους, εμπόδισε άλλους χωρικούς να καλλιεργήσουν, ενώ εκμίσθωσε χωράφια ως βοσκήσιμη γη σε βλάχους νομάδες. Οι σχέσεις τσιφλικούχων και κολλήγων καλλιεργητών έγινε εκρηκτική και το ελληνικό κράτος, σύμφωνα με τον Κορδάτο, απέστειλε δυνάμεις του τακτικού στρατού και γέμισε τις φυλακές από τους χωρικούς που θεωρήθηκαν ανατρεπτικά στοιχεία.
… Τι έκαναν οι χωρικοί; Αρνηση παράδοσης του ίμορου, κρυφή συλλογή και αλώνισμα, συλλογική αντίδραση με συγκεντρώσεις, δημιουργία αγροτικού συνδέσμου, πυρπολήσεις αλλά και παραστάσεις στην Αθήνα, τηλεγραφήματα στη Βουλή, και τέλος με δημοσιεύματα των ελληνικών αλλά και γερμανικών εφημερίδων!
… Το 1882 στο Κομπότι, τις Συκιές, τη Λιμίνη και σε άλλα χωριά, ο κόσμος ξεσηκώνεται με αποκορύφωμα τον φόνο των δύο κομποταίων. Είναι ενδεικτική της κατάστασης η ανάγνωση των κειμένων της εφημερίδας «Άρτα», που ανήκε στον τσιφλικά, της 19ης Αυγούστου 1882: «… Η Δικαστική αρχή, και μόνο αύτη(σ.σ. άρα υπήρχαν πληροφορίες ότι και άλλοι πέραν των νομίμων αρχών ενήργησαν) ενεργούσα προ ημερών παραγέμισε δικαίως τας ενταύθα φυλακάς εκ συστασιαστών αγροτών και πολιτών(σ.σ. οι αγρότες είναι οι χωρικοί καλλιεργητές και οι πολίτες είναι οι κάτοικοι της πόλης), ων η μεταμέλεια ήρξατοεκδηλουμένη, αλλ’ εν τω άδει, μετάνοια ουκ έστιν(σ.σ. ποιος είναι ο άδης;). Ας κοπιάσει τώρα ο κ. Παχύς να σώση τόσον κόσμον…».
… Στο ίδιο φύλλο της «Άρτας» και στη στήλη ΔΙΑΦΟΡΑ αναφέρετε επίσης: «Προχθές κατά την 11 τρέχοντος(σ.σ. Αυγούστου 1882) ημέρανΤετάρτην εισήχθησαν ενώπιον του πταισματοδικείου Άρτης 19 εκ των συμπολιτών μας αγροτών… κατεδίκασεν άπαντας εις δύο εβδομάδας κράτησιν… Μανθάνομεν ότι ενοικιάσθη δια φυλακάς και το Μετόχι της Μονής Μελάταις…».
… Αξίζει, ακόμη, να επισημανθεί η μετάθεση του εισαγγελέα της Άρτας όταν φάνηκε στον τσιφλικά Καραπάνο ότι ο δικαστικός λειτουργός ήταν επιεικής προς τους χωρικούς.
… Η χωροφυλακή αλλά και ο στρατός φύλαγαν στα αλώνια ολόκληρη την ποσότητα της σοδειάς, δηλαδή το 70% της ποσότητας που ανήκε στους καλλιεργητές και το 30% που ανήκε στον τσιφλικά λόγω της πιθανολογούμενης απειλής ότι οι καλλιεργητές θα έπαιρναν μαζί με το δικό τους και το μερίδιο του Καραπάνου. Έτσι, όμως, οι γεωργοί στερούνταν του δικού τους μεριδίου. Η διαμαρτυρία δε των καλλιεργητών την ημέρα του Δεκαπενταύγουστου οφείλονταν στην έλευση των χωροφυλάκων στα αλώνια κατόπιν εντολής του εισαγγελέα Γονατά, που ζητούσε να επιληφθούν προληπτικά της επαπειλούμενης κλοπής(!) καθώς «από της σήμερον αν ο καιρός βελτιωθήθέλομεν έχει γενικόν αλώνισμα των πρώιμων καρπών».
…Ενδιαμέσως θα λάβουν χώρα συνέδρια και φόρα με αντικείμενο το αγροτικό ζήτημα. Ένα εξ αυτών θα λάβει χώρα στο Βόλο (9-14/9/1912) και θα συμμετάσχουν σημαντικοί παράγοντες απ’ όλες τις πλευρές. Στο συνέδριο αυτό, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, οι αγροτιστές ζητούσαν «αναγκαστική απαλλοτρίωση» των τσιφλικιών. Ιδιαίτερης σπουδαιότητας ήταν η ομιλία στο συνέδριο του Αλέκου Βαμβέτσου, ο οποίος είπε μεταξύ άλλων ότι η νομική στήριξη του θέματος της ιδιοκτησίας, επειδή βασίζεται στη βυζαντινή νομοθεσία, είναι υπέρ των τσιφλικάδων. Συγκεκριμένα είπε ότι «Το δίκαιο είναι πάντα το δίκαιο της κρατούσης τάξης και όχι το δίκαιο όλων των τάξεων…». Άρα το αγροτικό δεν είναι ούτε θέμα δικαιοσύνης ούτε φιλανθρωπίας αλλά μιας «νέας κατάστασης πραγμάτων»: «Η εξέλιξη η ιστορική έχει καταδικάσει το φεουδαρχισμό και η ίδια η εξέλιξη δημιουργεί ελεύθερο το δουλοπάροικο… πρέπει οι αγρότες να μη ζητούν φιλανθρωπία-διότι οι τσιφλικάδες δεν έχουν καμία υποχρέωση να φανούν φιλάνθρωποι, αλλά στην οργανωμένη δύναμη της μεγάλης ιδιοκτησίας, να αντιπαρατάξουν τη δική τους, ομαδική και οργανωμένη δύναμη….»…
ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΡΤΑΣ, ΛΑΜΠΡΙΝΑΣ ΣΚΟΡΙΛΑ, ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ 1882 ΣΤΗΝ ΑΡΤΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Με την προσάρτηση της Άρτας στην Ελλάδα το 1881, οι σκλάβοι της γης, θάρρεψαν πως τελείωσαν τα ψέματα και πως γίνονται ελεύθεροι. Έτσι εννοούσαν το ρωμαίικο, που από χρόνια περίμεναν και το λαχταρούσαν. Όχι μόνο από πατριωτικό πόθο, αλλά και την μεταβολή προς τη γη, των σχέσεων τους, συνδέοντας και συγχέοντας την ιδέα της Οθωμανικής κυριαρχίας, άρα και της τσιφλικάδικης ιδιοκτησίας με την κατάρρευσή της. Έπεσαν έξω. Σε τρία χρόνια, από το 1878 μέχρι το 1881, έγινε μια τεράστια μεταβίβαση τίτλων γης από τους Τούρκους στους τσιφλικάδες και για την Άρτα που συζητάμε, στον Καραπάνο, που έχοντας πλήρη ατομική ιδιοκτησία στις καλλιεργούμενες εκτάσεις, κατάργησε τα δικαιώματα των καλλιεργητών, μετατρέποντας τους σε κατεστραμμένους αγρότες, εργάτες ή πρόσκαιρους ενοικιαστές γης. Στην περίπτωση μας τα τσιφλίκια του Καραπάνου δεν αντλούσαν την προέλευση τους από το προκαπιταλιστικό Οθωμανικό παρελθόν, αλλά προέρχονταν από την πρόσφατη καπιταλιστική διείσδυση.
Μέχρι την προσάρτηση της Άρτας, στην Ελλάδα, ο Καραπάνος δεν κατάφερε να διώξει τους χωρικούς. Μετά την προσάρτηση έδιωξε πλήθος αγροτικών οικογενειών, από τα κατά παράδοση κτήματα τους, εμπόδιζε άλλους να καλιεργούν και τα μίσθωνε σε βλάχους νομάδες. Η συμπεριφορά των καινούριων αφεντάδων, ήταν όχι μόνο η ίδια με την συμπεριφορά των Τούρκων, αλλά πολύ χειρότερη. Οι καταπιέσεις δεν υποφέρονταν και οι φόροι και τα χαράτσια ήταν αβάσταχτα. «Πέτρα, χώμα και κλαρί» όπως έλεγαν τότε ήταν στην απόλυτη δικαιοδοσία της οικογένειας Καραπάνου. Το τσιφλίκι εν προκειμένου, δεν συνιστούσε φεουδαρχική σχέση, σχέση δουλοπαροικίας. Η λειτουργία του εδράζονταν στην καπιταλιστική γαιοκτησία, ενώ η συγκεκριμένη κολιγική σχέση αποτελούσε μεταβατική μορφή προς τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής στον αγροτικό τομέα. Ο Έλληνας τσιφλικάς, και στην περίπτωση μας ο Καραπάνος, ήταν Αστός που καρπώνονταν τόσο την γαιοπρόσοδο, όσο και την πρόσοδο του πιστωτικού κεφαλαίου του από την τοκογλυφική του δραστηριότητα.
Η ελληνική αστική τάξη, πριν ακόμη από την Επανάσταση του 1821, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται στο εμπόριο, στις μεταφορές, στη ναυπήγηση πλοίων…, αποτελώντας το πιο δυναμικό τμήμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. ενώ η Άρτα και άλλα μέρη καθίστανται κέντρα του διαμετακομιστικού εμπορίου. Μάλιστα η Άρτα επιλέχθηκε από τον πρόξενο Garnier, που από μια έκθεσή του, με χρονολογία 3 Νοέμβρη 1702, μαθαίνουμε πώς για τούς Γάλλους εμπόρους ή ’Άρτα παρουσίαζε εξαιρετικό ενδιαφέρον.”…… ’Έχω παρατηρήσει, έγραφε τότε, ότι το λιμάνι της ’Άρτας είναι χρήσιμο όχι μόνο για να στέλνει κανείς τη βασιλική αλληλογραφία από το Παρίσι ή τη Μασσαλία στην Κωνσταντινούπολη…. αλλά και γιατί μπορούμε ν’ ανοίξουμε ένα εμπόριο πολύ ευνοϊκό για τούς Γάλλους από τούς ‘Αγίους Σαράντα ώς το Αιτωλικό σέ κάθε είδους εμπόρευμα και προ παντός σιτάρια, πού μπορεί να σηκώσει κανείς άφθονα και σέ τιμή λογική, κατά μήκος τής παραλίας, καθώς και κρέατα βοδινά ή χοιρινά τα όποια θα ήταν δυνατό να παστωθοΰν για το ναυτικό…. σέ περίπτωση πού θα παρουσιάζονταν έλλειψη στη Γαλλία.» Κι ακόμη, ή “Άρτα ήταν το κέντρο μιας εύφορης περιοχής, κατεξοχήν αγροτικής, πού θα τροφοδοτούσε το γαλλικό εμπόριο με πρώτες ύλες για εξαγωγή.
Η προσάρτηση της Άρτας, είχε προφανώς διαμορφωμένες βάσεις προς τα που θα κινηθεί. Ήταν μια εποχή κατά την οποία οι ανάγκες επιβίωσης υποχρέωναν τις εργατικές οικογένειες σε μια «διπλή εξάρτηση» από δραστηριότητες τόσο του αγροτικού όσο και του αστικού τομέα της οικονομίας. Το εγχείρημα της συντήρησης και αναπαραγωγής της οικογένειας πρόβλεπε την αποστολή ενός ή περισσότερων αρσενικών μελών της σ’ εκείνο το αστικό κέντρο που θεωρούνταν ότι πρόσφερε τις καλύτερες επαγγελματικές δυνατότητες” για μια περίοδο ενός-τριών χρόνων, ενώ η υπόλοιπη οικογένεια έμενε στο χωριό με υποτυπώδη μέσα διαβίωσης, που χειροτέρευαν τους χειμερινούς μήνες γιατί τα μέλη των οικογενειών τους που ήταν εργάτες σε πόλεις, υποχρεώνονταν να ζούν με το ψωμί που θα στέλναν από το χωριό. Χαρακτηριστικό της εγκατάλειψης των χωριών είναι και η συγκέντρωση εργατών στην πόλη της Άρτας, που ο πληθυσμός της από 4328 κατοίκους το 1881, ανέβηκε στις 9675 το 1896.
Την περίοδο αυτή, άρχισαν να κάνουν, έντονα πιά την εμφάνιση τους και οι διάφοροι τεχνίτες (τσαγκαράδεσ, σαμαράδες, ραφτάδες, μαστόροι-κτίστες, και να διαμορφώνονται τα διάφορα συνάφια, που ήταν οργανωμένα σε ομοιοεπαγγελματική βάση και με αυστηρή ιεραρχική δομή (ο πρωτομάστορας, οι μαστόροι, οι βοηθοί-καλφάδες και οι μαθητευόμενοι-τσιράκια). Παρά το συντεχνιακό τους σύστημα, είχαν τη δική τους συμβολή, στον σχηματισμό μιας πρωτόλειας μορφής μισθωτής εργασίας, για να ακολουθήσει, η συγκρότηση επιχειρήσεων στους τομείς αυτούς, που σημαδεύτηκε από τριπλασιασμό του εθνικού εισοδήματος την περίοδο 1881-1909, ενώ το εργατικό εισόδημα παρέμεινε στάσιμο. Αυτό όξυνε ακόμα παραπέρα τις ταξικές αντιθέσεις, όξυνε την ταξική πάλη κάνοντας «επίσημη εμφάνιση» το «εργατικό ζήτημα» με τη δημιουργία αργότερα των πρώτων σωματείων της Άρτας από τους συγκεκριμένους κλάδους.
Η αγροτική εξέγερση στην Άρτα το 1882, άφησε τις επιδράσεις της στην εργατική Τάξη, σφυρηλάτησε δεσμούς που δοκιμάστηκαν από την περίοδο του μεσοπολέμου μέχρι σήμερα, διαμορφώνοντας μια κοινή βάση συσπείρωσης του ταξικού εργατικού κινήματος και της ομοσπονδίας αγροτικών συλλόγων της Άρτας.
Η σημερινή δουλειά πρέπει κατά την γνώμη μας να καταλήξει και σε μια κοινή πρόταση: να μετονομαστεί η πλατεία και η οδός Καραπάνου σε πλατεία και οδό «αγροτικής εξέγερσης του 1882».